نادر پيري اردكاني
ماه مبارك رمضان به زودي مي آيد . گفتارها ، كردارها و نگاهها ، تحت تأثير اين ماه عزيز تغيير مي كند و زندگي مقدس تر از هميشه مي شود . بي شك نگاه عامه هر خطه از سرزمين مسلمان نشين به ماه مبارك رمضان متغيير است و اردكان بخشي از اين خطه ، وجه هاي تفاوت و اشتراك هاي متعددي در اين فرهنگ دارد .
آخرين روز شعبان : مردم اردكان ، آخرين روز شعبان را روز ( كُلوخْ اَندازُون ) مي نامند . مردم شهر به سبب آنكه فردا روز رمضان است به تفرجگاهي مي رفتند و به خوردن و آشاميدن مفصل مي پرداختند تا در ماه مبارك رمضان خوردني هوس نكنند ! اين سنت ، امروزه خيلي كم رنگ شده است .
آغاز رمضان : با شروع ماه مبارك رمضان ، ديگر عروسي صورت نمي گيرد و معمولاً به بعد از رمضان موكول مي شود . البته امروزه مثل گذشته پايبند به اين سنت نيستند . صلة ارحام آغاز مي گردد معمولاً بزرگترها به ديدن كوچكترها سر مي زنند . مراسم پرسه ( ختم مرده ) نيز شب ها برگزار مي گردد تا صاحب عزا بتواند در مراسم ختم به خيرات بپردازد .
اولين روز رمضان : همين كه رمضان آغاز مي شود . تلاوت قرآن در هر كوي و برزن رونق مي گيرد، مساجد جامع ، كوشكنو و حاج محمد حسين پررونق ترين مساجد جهت قرائت قرآن مي شود . حتي مساجد محقر محلي كه در طول سال معمولاً غريب هستند ؛ با آب و جارو مي شويند و ميزبان پيران و جوانان محل مي گردند . در اين ماه چراغ هيچ مسجدي خاموش نمي ماند . ختم قرآن ، سنت ديرينه است و گاهي برخي از اين فرصت بهره مي برند و در چند قرائت خانه ، شركت مي جويند .
افطاري و نذورات در آغاز رمضان : مردم دل مي گيرند و نذر مي كنند و براي برآورده شدن حاجاتشان ، در موقع افطار در مساجد به نذورات مختلف مي پردازند . معمولاً در مساجد آش رشته و آش كشك توزيع مي كنند و در گذشته نه چندان دور در شب 19 و 21 رمضان نان و بادمجان ترشي باب بوده مردم معتقد بودند چون واقعه تلخي رخ داده ، كسي نبايد شيريني بخورد . توزيع نقل و كيك يزدي در هر مسجدي معمول است و در واقع گاهي جزء وقفيات مسجد به شمار مي آيد . امروزه تنوع نذورات و پخش افطاري در مساجد بسيار متنوع شده و هر كس بر هر حسب وسع خود به خيرات و يا نذورات جهت افطاري مي پردازد .
شب 19 ، 21 و 23رمضان : در اين سه شب عزيز و محترم وقتي كه دعاي جوشن كبير خوانده مي شود ، زنان نخي بلند بر مي داشتند و به مسجد مي آوردند به خصوص مسجد جامع ، آنگاه كه در دعاي جوشن كبير ، به هر " الغوث " كه مي رسيدند ، گرهي به نخ مي زنند ، پس آن را به چاه صاحب الزمان مي انداختند . زنان معتقد بودند ؛ اين عمل باعث مي شود ، آدمي به زيارت برود ( پله هشتم ص105 ) امروزه همان نخ را تا آخر سال در منزل نگه مي دارند ؛ چون معتقدند باعث بركت خانه مي شود . در اين سه شب دراويش كشكول به دوش به مساجد مي آيند بخصوص سه مسجد بزرگ شهر . مردم نيز هر كس به اندازه دلخواه ، مبلغي به درويش مي دهند . روزهاي 19، 21 و 23 رمضان جايگاه خاصي بين زنان و مردان اردكاني دارد . كسي در اين روزها به پيرايش و آرايش سر و صورت نمي پردازد و معمولاً سياه بر تن مي كنند و اين پوشش سياه ، گاهي تا 27 رمضان ادامه مي يابد .
شب 27 رمضان : سنت « كَمْچَلي زَنُگْ » در شب 27 رمضان اجرا مي شود . اين سنت بدين شكل است ؛ عده اي پير و جوان خود را با چادر مشكي كاملاً مي پوشانند و شب هنگام در انتهاي شب به در خانة هفت حاجي مي روند و آنگاه با كاسه اي كه در دست دارند به در خانه مي زنند ولي اصلا حرفي نمي زنند تا اين كه صاحب خانه ، در را باز مي كند . در اين مواقع صاحب خانه با توجه به آگاهي بدين سنت ، مقدار شيريني ، خرما و نخود و غيره به متقاضيان مي دهد . كه آنان ، اين هديه شفا و وسيله اي براي برآورده شدن حاجات خود مي دانند . و گاهي صاحب خانه با سطلي پر از آب به استقبال آنان مي رود ! اين دو عمل باعث شادي مي شود بنابراين معتقدند ، شادي در شب هفتم شهادت امام علي (ع) گناه كبيره است و اين گناه كبيره باعث مي گردد ؛ حاجت آنان برآورده شود !
27 رمضان : هم زمان با قصاص ابن ملجم ـ كه لعنت خداوند بر او باد ـ زنان بعد از افطار بيست و هفتم رمضان ، به حنا بستن دست و پا مشغول مي شوند برخي نذر مي كنند و حناي زيادي تهيه مي كنند تا ديگران از آن استفاده كنند معتقدند اين عمل باعث مي شود پاداش اخروي براي آنان محسوب گردد . زنان اردكاني رنگ حناي ماه مبارك رمضان را مقدس مي دانند بنابراين هميشه اين رنگ قبل از پاك شدن كامل ، دوباره به دست و پا حنا مي زنند تا همواره اين رنگ ، روي دستشان باقي بماند .
غروب 28، 29 و 30 رمضان : مردان اردكاني براي رؤيت ماه شوال به پشت بام ، كنار گنبد مسجد جامع ، بلندترين نقطه شهر اردكان مي رفتند و به تماشاي رؤيت ماه مي نشستند تا مژدة فرارسيدن عيد فطر را به مردم اعلام كنند ( پله هشتم ص 119 )
آخرين روز رمضان : آخرين جزء قرآن ، هيجان و نشاط خاص بين قاريان قرآن است مردم اردكان سوره " اخلاص " را بسيار خوش يوم ميدانند . زنان معتقدند اگر دختري سورة " اخلاص " نصيبش شود و بخواند ، او عروس مي شود و اگر زني سوره " اخلاص " بخواند ، معتقدند به زيارت مي رود . مردان نيز معتقدند اگر سوره " اخلاص " خواندند در آن سال صاحب بركت در مال و زندگي مي شوند . سوره هاي فتح ، كوثر ، قدر و فلق نيز خوش يوم مي دانند كسي كه سوره " اخلاص " مي خواند در پايان مقداري پول به صاحب مجلس مي دهد تا وي شيريني نقل تهيه كند و به تمامي قاريان توزيع نمايد . البته ناگفته نماند ، در روز اول رمضان ، استاد قرآن ـ كسي كه نظارت بر صحيح و غلط خواندن قاريان دارد ـ به تلاوت كنندگان ، تأكيد مي كند كه جاي خود را در مسجد تا آخر رمضان تغيير ندهيد تا در روز آخر و آخرين جزء قرآن حق كسي پامال نشود . ولي گاهي هم بين قاريان توافق هايي صورت مي گيرد كه طبق توافق ها ، جزء آخر قرآن خوانده مي شود .
نادر پيري اردكاني
